ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ & ΨΑΛΤΟΤΡΑΓΟΥΔΑ
του Φίλιππου Οικονόμου
Προέδρου Συλλόγου Φίλων Β.Μ Αιγιαλείας
1. Ο όρος "Εξωτερική Μουσική" επινοήθηκε και καθιερώθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας για τον προσδιορισμό της κοσμικής Μουσικής των Βυζαντινών, σε αντιδιαστολή προς την Εκκλησιαστική Μουσική. Την περίοδο αυτή οι έννοιες Εκκλησιαστική Μουσική και Εθνική Μουσική θεωρούνταν ταυτόσημες ενώ η Εξωτερική μουσική εθεωρείτο μη Εθνική μουσική. Και τούτο γιατί, ενώ τα Εκκλησιαστικά μέλη, παλαιά και νεότερα, είχαν ως βάση και κρηπίδα την Ελληνικότητα του ήθους και τον λατρευτικό χαρακτήρα των κλασσικών μαθημάτων, όπως η δύναμη της λειτουργικής παράδοσης της Ορθόδοξης Εκκλησίας επί αιώνες διατηρούσε, τα Εξωτερικά μέλη (κοσμικά) ήταν σαφώς επηρεασμένα από την επικρατούσα μουσική της εποχής, που αποτελούσε την κοινή κοσμική μουσική όλων των ισλαμικών λαών της περιοχής. Ένεκα τούτου οι μουσικοί συγγραφείς και οι μελοποιοί της εποχής (όπως π.χ ο Χρύσανθος εκ Μαδύτου, ο Θεόδωρος ΠαπαΠαράσχου ο Φωκαέας, ο Μέγας Πρωτέκδικος Γεώργιος Παπαδόπουλος κ.α…), προκειμένου να περιγράψουν μέλη Εκκλ. μουσικής, χρησιμοποιούσαν Ελληνικούς μουσικούς όρους (χαρακτήρας, ήχους, ρυθμούς, κ.λ.π ), ενώ προκειμένου να περιγράψουν μέλη Εξωτερικής μουσικής, χρησιμοποιούσαν κατά κανόνα, Τούρκικους όρους όπως Περδέδες, Μακάμια, Ουσούλια κ.λ.π.
2. Η Εξωτερική μουσική αποτελεί ένα τμήμα της λόγιας μουσικής του Ανατολικού κόσμου, η οποία είναι ενιαία και έχει το χαρακτήρα της κλασσικής μουσικής της Ανατολής. Συναντώνται σ'αυτή μουσικοί πολιτισμοί τριών Ηπείρων από την Κεντρική Ασία μέχρι τη Δυτική Αφρική μεταξύ των οποίων η Ελλάδα εκπροσωπεί την Ευρώπη. Έχει τις ρίζες της στο κοινό παρελθόν της μουσικής μας καταγωγής, στην Αρχαία Ελλάδα. Όπως η αντίστοιχη κλασσική της Δύσης, αποτελούσε τη μουσική της Αυλής με τη διαφορά ότι οι Ηγεμόνες της Ανατολής δεν ήσαν απλώς ακροατές, αλλά και δημιουργοί. Έπαιζαν απαραιτήτως κάποιο μουσικό όργανο, έγραφαν ποιήματα, συνέθεταν τραγούδια, ύμνους και ολοκληρωμένα έργα.
3. Αυτή η αυστηρά μονοφωνική μουσική, με τις πολλές και ποικίλες κλίμακες, με τα απειροελάχιστα διαστήματα, τους απαρέγκλιτα καθορισμένους δρόμους, που δίνουν ελευθερία στον ερμηνευτή να δείξει το ταλέντο και την αξία του και την απίστευτη για τα δυτικά δεδομένα, ποικιλία των μακρύτατων ρυθμικών σχημάτων, δεν γράφεται στο πεντάγραμμο της Δυτικής μουσικής (Ευρωπαϊκής). Θα τολμούσαμε να ισχυριστούμε ότι αποδίδεται μόνο με την παρασημαντική της Βυζαντινής μουσικής. Αλλά και σ΄αυτή την περίπτωση οι δυσκολίες είναι πράγματι μεγάλες, όσον αφορά την ακριβή και πιστή απόδοση του πρωτογενούς μέλους, που αντιπροσωπεύει το μουσικό κείμενο. Συμβαίνει εδώ όπως, ένα ωραίο φαγητό μιας μαγείρισας, δύσκολα το πετυχαίνει ένας άλλος έχοντας ως οδηγό μόνο τη γραπτή συνταγή της μαγείρισας. Απαιτούνται βαθειές μουσικές γνώσεις, υψηλή μουσική ευαισθησία και πολλά ακούσματα για να μπορέσει κάποιος να προσεγγίσει με αξιώσεις ποιότητας την αρχική μελωδία. Γι΄αυτό και η απόδοση σήμερα τραγουδιών Εξωτερικής μουσικής εμπεριέχει, σε μεγάλο βαθμό τον κίνδυνο της μη ικανοποιητικής προσέγγισης της ποιότητας και γνησιότητας της πραγματικής μελωδίας.
4. Οι Έλληνες μουσικοδιδάσκαλοι και μελοποιοί, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, εκτός από την κύρια ενασχόλησή τους με την μελοποίηση και τη σύνθεση καθαρά λατρευτικών Εκκλησιαστικών ύμνων, ασχολήθηκαν σοβαρά και με τη σύνθεση μουσικών έργων στο χώρο της Εξωτερικής μουσικής. Τα έργα αυτά ενσωματώθηκαν στην κοινωνική ζωή των Οθωμανών και διαμόρφωσαν τη μουσική τους ώστε με το χρόνο να προοδεύσει και να εξελιχθεί. Πολλοί Έλληνες μουσικοί, με τον τρόπο αυτό, υπηρέτησαν τη μουσική των Τούρκων και βοήθησαν ώστε να πάρει συγκεκριμένη μορφή και να αποτελέσει τελικά τη βάση της λεγόμενης Τούρκικης κλασσικής μουσικής. Από τα τραγούδια της Εξωτερικής μουσικής, άλλα είχαν Τούρκικους στοίχους και ονομάζονταν Εξωτερικά μέλη και άλλα είχαν Ελληνικούς στοίχους και ονομάζονταν Ρωμαϊκά τραγούδια (‘’Ευτέρπη " - Κων/πολη 1830 και "Πανδώρα" - Κων/πολη 1843 ). Με το χρόνο όμως ο όρος Εξωτερικά μέλη επεκράτησαν για όλες τις μορφές των τραγουδιών αυτών. Στα Ελληνικά τραγούδια, οι Έλληνες μουσικοί, προοδευτικά και στεθερά, προσπαθοούσαν να δώσουν το χαρακτήρα και το ύφος της Ελληνικής μουσικής. Σε πολλά τραγούδια είναι εμφανές το Ελληνικό ηχόχρωμα και η μουσική τεχνοτροπία που χαρακτηρίζει και τις Εκκλησιαστικές μελωδίες. Ο τρόπος εκτέλεσης είναι χορωδιακός και μονωδιακός. Τα λεγόμενα όμως καθιστικά αποδίδονται μόνο χορωδιακά. Κατά κανόνα μακρόσυρτα σε ψαλτικό ύφος και συνεχή μελωδική ανέλιξη, κανονική μετρική δομή, με συμμετρία στοίχου και μουσικής φράσης και έντονη μελισματικότητα, πράγμα που έχει σαν συνέπεια τη μεγάλη έκταση ορισμένων συλλαβών. Α π ό η χ ο ι τ η ς μ α κ ρ α ί ω ν η ς κ ο σ μ ι κ ή ς μ ο υ σ ι κ ή ς τ ω ν Β υ ζ α ν τ ι ν ώ ν, αποδεικνύουν και καταδεικνύουν κατά τον πλέον αδιάψευστο τρόπο, τη διαχρονικότητα και τη συνέχεια της Ελληνικής μουσικής από την Αρχαιότητα μέχρι την εποχή αυτή. Οι Ελληνες μελοποιοί δεν διατήρησαν μόνο αλώβητο τον Ορθόδοξο χαρακτήρα της λατρευτικής μας μουσικής με τις Εκκλησιαστικές μελωδίες, αλλά παράλληλα έδωσαν, με θαυμαστό τρόπο, ενάργεια και σαφήνεια και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της Ελληνικής μουσικής, με τα Εξωτερικά (κοσμικά) τραγούδια. Έτσι σήμερα μπορούμε να έχουμε μια ενιαία εικόνα του όλου μουσικού οικοδομήματος που λέγεται ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ η οποία με αφετηρία την Αρχαιοελληνική μουσική , έφθασε μέχρι τις ημέρες μας με τις μορφές της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής μουσικής και του Δημοτικού μας τραγουδιού .
5. Η ενασχόληση δοκίμων μελοποιών, μουσικοδιδασκάλων και πρωτοψαλτών με τη μελοποίηση και εξωτερικών τραγουδιών, είναι διαχρονική και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Τα σύγχρονα τραγούδια της μορφής αυτής που συνθέτουν ταλαντούχοι πρωτοψάλτες και μουσικοδιδάσκαλοι, είναι σαφώς επηρεασμένα από την τεχνοτροπία των Εκκλησιαστικών ύμνων, είναι γνωστά με την ονομασία ψ α λ τ ο τ ρ ά γ ο υ δ α . Τα ψαλτοτράγουδα αποδίδονται κατά κανόνα χωρίς την συνοδεία μουσικών οργάνων και έχουν ποικίλο περιεχόμενο. Στα περισσότερα περιγράφονται κοινωνικά και κυρίως θρησκευτικά θέματα με στόχο καθαρά ψυχαγωγικό και βέβαια σαφώς εξωλατρευτικό. Για τη δημιουργία τους χρησιμοποιείται, αποκλειστικά και μόνο η σημειογραφία της Βυζαντινής μουσικής και ακολουθείται η συνθετική τεχνοτροπία η οποία χρησιμοποιείται και για την μελοποίηση των Εκκλησιαστικών ύμνων, γι΄αυτό παρουσιάζουν και πολλές ομοιότητες με τις Εκκλησιαστικές μελώδίες. Είναι μελωδικά, με χαρακτηριστικές μελισματικές γραμμές και έχουν εμφανή τα στοιχεία γνήσιας Ελληνικής μελωδίας. Οι ψάλτες αρέσκονται και συνηθίζουν να τα τραγουδούν στις ψαλτικές συγκεντρώσεις και στις συνεστιάσεις τους μαζί με τα δημοτικά μας τραγούδια. Άλλα απ΄αυτά κυκλοφορούν ανώνυμα και άλλα ως συνθέσεις επωνύμων μελοποιών, μουσικοδιδασκάλων και πρωτοψαλτών.
